Pałac Biskupi w Nysie to zjawiskowa budowla, która historycznie służyła jako rezydencja biskupów wrocławskich, będących dawnymi władcami tego regionu. Miasto Nysa, jako stolica księstwa, odegrało ważną rolę w historii architektury tego obszaru.
Ten reprezentacyjny budynek jest uznawany za jedno z najwybitniejszych osiągnięć barokowej architektury Śląska. Jego majestatyczne elewacje oraz starannie zaprojektowane wnętrza przyciągają uwagę turystów oraz miłośników sztuki historycznej.
W dzisiejszych czasach pałac ten pełni funkcję muzeum powiatowego w Nysie, gdzie odbywają się wystawy oraz wydarzenia kulturalne, które przybliżają historię regionu i jego dziedzictwo.
Historia
W początkowej fazie historii regionu, zanim zbudowano obecny pałac biskupi, w tym miejscu znajdował się średniowieczny zamek biskupi, znany także jako dwór. Zamek ten był wzmiankowany już w 1260 roku. Teren pod budowlę został przypuszczalnie wydzielony jeszcze przed ustanowieniem Nysy. W 1282 roku wzbogacono dwór o nowe elementy obronne, otaczając go murami, które zastąpiły wcześniejszy wał ziemny. W tym czasie wykopano również nową fosę wodną, zlokalizowaną od strony miasta. Te działania obronne były odpowiedzią na intensywny konflikt pomiędzy księciem śląskim, Henrykiem IV Probusem, a biskupem wrocławskim Tomaszem II, który trwał od 1270 do 1292 roku.
W 1459 roku biskup Jodok z Rożemberka podjął decyzję o rozbudowie zamku. W 1477 roku kapituła kolegiacka z Otmuchowa została przeniesiona do Nysy, co zaowocowało permanentnym osiedleniem biskupów wrocławskich w tym regionie. Niestety w 1524 roku dwór został zniszczony przez pożar, ale wkrótce, bo już w 1526 roku, został odbudowany w stylu renesansowym dzięki staraniom biskupa Jakuba Salzy. Kolejnym istotnym momentem historii było wzniesienie wieży w 1582 roku z inicjatywy biskupa Marcina Gerstmanna. Zamek, mimo swoich ufortyfikowanych walorów, nie miał możliwości dalszej rozbudowy; dlatego w 1615 roku wzniesiono nową konstrukcję, znaną jako Sala Przyjęć.
Pod koniec XVII wieku, poza historycznym dworem, powstał Budynek Główny, który pełnił reprezentacyjną rolę w siedzibie biskupiej do czasu ukończenia pałacu. Zamek biskupi przeszedł przez różnorodne etapy rozwoju do 1824 roku. Mimo że średniowieczny dwór uległ zniszczeniu, nadal stosuje się tę nazwę w odniesieniu do kompleksu budynków, które wybudowano na jego fundamencie.
W miarę upływu XVI wieku, wcześniejsza siedziba przestała odpowiadać rosnącym potrzebom kurii. Zarówno odbudowany po pożarze zamek, jak i nowo powstały Budynek Główny okazały się niewystarczające w porównaniu do rosnących wymagań biskupów. W związku z tym zaplanowano budowę nowej siedziby, wzorowanej na pałacach rzymskich. Arcyksiążę austriacki, biskup Karol Habsburg, postanowił zrealizować swoje wizje, prawdopodobnie rozpoczynając budowę w 1620 roku, jednak jego zgon w 1624 roku spowodował wstrzymanie tych prac.
Tragiczne następstwa wojny trzydziestoletniej sprawiły, że kontynuację budowy wznowiono dopiero w latach sześćdziesiątych XVII wieku. Pierwszy etap zakończono około 1680 roku, powstając skrzydłu północno-wschodniemu, północno-zachodniemu oraz części południowo-wschodniemu. Początkowy projekt zakładał zbudowanie pałacu w kształcie podkowy, składającej się z trzech identycznych, dwupiętrowych skrzydeł. Wkrótce jednak zdecydowano o modyfikacji planów, w celu zwiększenia powierzchni użytkowej i nadania budowli bardziej nowoczesnego oraz monumentalnego wyglądu.
W latach 1722-1729 za fundację biskupa Franciszka Ludwika von Neuburga, zrealizowano czwarta skrzydło (południowo-zachodnie) oraz część skrzydła południowo-wschodniego, które zamknęły czworobok. W etapach prac nad tym projektem uczestniczyli architekci Michał Klein oraz Antoni Feliks Hammerschmidt. Pałac wzbogacono również o francuski ogród, który został zaplanowany przez biskupa Franciszka Ludwika w 1702 roku, a który zastąpił wcześniejszy włoski ogród kwaterowy, usytuowany między rzeką Nysą Kłodzką a Młynówką.
Jednak wkrótce po ukończeniu rezydencji biskupi stracili swoje miejsce. Po przejęciu północnej części Księstwa Nyskiego przez Prusy w 1742 roku, pałac został przekazany w użytek władzom wojskowym. W latach późniejszych miało tu miejsce znamienne spotkanie króla pruskiego Fryderyka Wielkiego z cesarzem Józefem II w 1769 roku, a to ważne wydarzenie zostało uwiecznione przez niemieckiego malarza Adolpha Menzela.
Pod koniec osiemnastego wieku, dzięki umiejętnej polityce kardynała Gustawa Hohenlohe, budowla na krótki czas została odzyskana dla biskupów wrocławskich w latach 1796-1810. W 1807 roku, po wkroczeniu armii francuskiej do Nysy, pałac biskupi stał się siedzibą dowódcy korpusu wirtemberskiego, Hieronima Bonaparte. W 1810 roku nastał koniec długoletnich rządów biskupów wrocławskich w księstwie nyskim, z powodu sekularyzacji ich dóbr przez króla pruskiego. Pałac został zwrócony, poddany przebudowie oraz zmieniony w swoje przeznaczenie. W 1823 roku przekazano pewne części budynku sądowi ziemskiemu, natomiast w 1849 roku pozostałą część zajęły władze królewskiego sądu wojskowego. Mieścił się tutaj również urząd katastralny, a w latach 1850-1852 druga kondygnacja skrzydła frontowego była udostępniana jako mieszkanie służbowe księcia Karola Antoniego Hohenzollerna, komendanta nyskiej brygady. W 1881 roku cały budynek przeszedł w ręce władz sądowych.
W 1927 roku przeprowadzono gruntowną renowację pałacu. Niestety, w marcu 1945 roku budynek uległ znacznym zniszczeniu w wyniku pożaru. W latach 1947-1948 odbyła się jego rekonstrukcja, podczas której zabezpieczono dach, jednak wnętrza straciły większość swojego dawnym wystroju. W 1962 roku rozpoczęto wieloletnią odbudowę pałacu z zamiarem przekształcenia go w siedzibę muzeum. Ostatecznie, 30 marca 1984 roku, Muzeum w Nysie przejęło wyremontowany obiekt, a uroczyste otwarcie miało miejsce 1 października 1986 roku.
Architektura
Obiekt ma charakter reprezentacyjnego pałacu miejskiego, który uznawany jest za jeden z najwyższej klasy zabytków architektury w regionie Śląska. Rekomendowany do porównań z Pałacem Laterańskim w Rzymie, został wzniesiony w stylu baroku włoskiego. Budowla składa się z trzech kondygnacji oraz czterech skrzydeł, z centralnie umiejscowionym dziedzińcem, a jej elewacja oraz wnętrza zachwycają bogactwem dekoracji architektonicznych.
Realizacja nie była jednorodna, a pałac powstawał w dwóch odrębnych fazach, co widać w znaczącej różnicy stylistycznej pomiędzy starszą elewacją, która jest ściśle podzielona wyraźnymi gzymsami, oraz młodszą, charakteryzującą się raczej wertykalnym ujęciem. Frontowa elewacja, w dolnej partii zaakcentowana poziomymi pasami, posiada dwa identyczne, symetrycznie usytuowane portale, które zyskują dodatkową dekoracyjność dzięki stiukowym motywom roślinnym w łukach oraz kamiennym baluszrom balkonu opartym na wolnostojących kolumnach.
Portal na północ wprowadza do sieni, podczas gdy portal na południu pełni funkcję czysto estetyczną, będąc jedynie zabudowanym oknem. W górnej części elewacji, pionowe pilastry wielkiego porządku łączą dwa górne piętra, tworząc jedną spójną kompozycję. Z wąskiej ulicy Biskupa Jarosława, fasada jest widoczna w mocnym skrócie perspektywicznym, co potęguje zamierzony efekt dynamiki budowli.
Elewacje pozostałych trzech skrzydeł nie są jednolite. Części bliższe skrzydłu frontowemu nawiązują do wcześniej wykorzystanego wielkiego porządku, podczas gdy pozostałe powierzchnie zachowały charakter z pierwotnej fazy budowli, z gładkimi ścianami parteru i wyraźnie zaznaczonymi poziomymi gzymsami piętra, gdzie zastosowano pilastry w stylach jońskim i korynckim.
Nowe skrzydło frontowe jest niemal dwukrotnie szersze od pozostałych, a wzdłuż sal, zarówno na pierwszym, jak i drugim piętrze, przebiega szeroki korytarz połączony z reprezentacyjną klatką schodową. Wewnętrzne pomieszczenia zazwyczaj mają formę amfilady, a przez skrzydło frontowe, w partii przyziemia, przechodzi sień przejazdowa prowadząca do przestronnego dziedzińca.
Stary dwór został połączony z pałacem wygodnym gankiem, który wznosi się nad fosą i ulicą. Na zewnętrznych ścianach, od strony dziedzińca, znajdują się trzy malowane zegary słoneczne z lat 1708-1710. Z pierwotnego wyposażenia wnętrza pałacu przetrwały jedynie stiukowe dekoracje trzech marmurowych kominków.
Pozostałe obiekty w kategorii "Zabytki":
Dom Komendanta w Nysie | Piękna Studnia w Nysie | Dwór Biskupi w NysieOceń: Pałac Biskupi w Nysie