Dom Wagi Miejskiej w Nysie

---

Historia

Na terenie, gdzie obecnie wznosi się budynek, w czasach średniowiecznych znajdowały się sukiennice, które składały się z 24 kramów oraz miejsca składowania towarów. Budowa Domu Wagi Miejskiej miała miejsce w latach 1602-1604, a jego fundatorem był biskup Jan Sitsch. W obiekcie tym funkcjonowały siedziba zarządu administracyjnego księstwa biskupiego oraz izba miar i wag. Z biegiem lat budowla ta zyskała status symbolu rozkwitu handlu w Nysie.

W dwuarkadowym podcieniu zainstalowano urzędową wagę towarową, a także przechowywano tu wzorzec miary łokcia. W trakcie wojen napoleońskich w 1807 roku Dom Wagi uległ poważnemu zniszczeniu. Pamiątką po tamtych burzliwych czasach jest kamienna kula armatnia, wmurowana w elewację południową budynku. Odbudowa obiektu, będącego świadkiem wielu wydarzeń historycznych, rozpoczęła się dopiero po kilkudziesięciu latach.

W latach 1888-1890 Heinrich Irmann zajął się pracami konserwatorskimi, które miały na celu renowację polichromii zniszczonych przez wojny i upływ czasu. Podczas tych działań elewacje zewnętrzne zostały przemalowane, a także uzupełnione. Cały budynek został gruntownie odnowiony, a częściowo także przebudowany wewnątrz. W 1945 roku, po zdobyciu Nysy przez Armię Czerwoną, Dom Wagi Miejskiej prawdopodobnie spłonął, a następnie został wysadzony.

W wyniku eksplozji zawaliły się podcienia oraz dwie górne kondygnacje elewacji frontowej, a także szczyt budynku. W latach 1947-1948 przeprowadzono pośpieszną, lecz niekompletną rekonstrukcję obiektu, która nie uwzględniała odtworzenia zniszczonych rzeźb i malowideł. Od 1955 roku w budynku mieści się Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna. W 2011 roku przeprowadzono kolejną renowację elewacji, ocalałych fresków oraz rekonstrukcję wystroju rzeźbiarskiego, przywracając obeliski nad lukarnami oraz obeliski i rzeźby na szczycie.

Architektura

Dom Wagi Miejskiej w Nysie, znany z wyjątkowych cech architektonicznych, został zaprojektowany w stylu renesansu północnego, popularnego w Niderlandach. Jest to jedno z najznakomitszych dzieł świeckiej architektury, jakie powstały w erze nowożytnej. W przeszłości otoczenie budowli zdobiły bogate rzeźby i malowidła, z których do dziś przetrwały jedynie figura Iustitii oraz drobne fragmenty malarskie.

Tworzenie dekoracji budynku przypadło na dwa etapy. Pierwszy z nich miał miejsce w XVII wieku, kiedy to ustalono ideowy koncept twórcy, podkreślający wartości moralne i religijne głoszącym ideę prawa oraz porządku społecznego jako przedstawionego w kategoriach boskiego ładu. W niszach na fasadzie umieszczono figury, które ukazywały alegorie trzech cnót teologicznych, zgodnych z nauką biblijną:

• Wiara (łac. Fides) – w postaci kobiety trzymającej Krzyż oraz Biblię,
• Nadzieja (Spes) – z charakterystycznym dla niej atrybutem, którym była kotwica,
• Miłość (Caritas) – przedstawiona jako matka z dzieckiem.

Uzupełniająca grupa rzeźb tworzyła alegorie cnót moralnych, czerpiąc z tradycji antycznej:

• Sprawiedliwość (Iustitia) – trzymająca wagę i miecz,
• Roztropność (Prudentia) – ukazana jako Mądrość (Sapientia) z lustrem,
• Umiarkowanie (Temperantia) – z dwoma naczyniami wypełnionymi winem i wodą,
• Męstwo (Fortitudo) – personifikowane jako Siła (Robur) z fragmentem kolumny.

Na szczycie budowli pojawiła się figura Archanioła Michała, zbrojnego w zbroję rycerską, dzierżącego w ręku lancę i tarczę, symbolizująca tryumf dobra nad złem. Wnętrze wzbogacano o dodatki, takie jak:

• herb Nysy – składający się z sześciu srebrnych lilii na tle czerwonym,
• postać św. Jana Chrzciciela, patronów biskupstwa.

Wokół około 1700 roku podjęto decyzję o wzbogaceniu rzeźb renesansowych o nowe, polityczne i religijne znaczenia. Wówczas szczególną rolę odegrał zakon jezuitów, który miał istotny wpływ na kulturę miasta. Dodatkowe malarskie dekoracje dotyczyły różnorodnych wątków ideowych. Apoteozę władzy odzwierciedlały portrety oraz herby:

• legendarnych germańskich bohaterów: Igevonusa, Istavonusa, Arminiusa, Marboda, Alaryka, Geisericha, Teodoryka, Alboina, Chlodwiga i Childeryka,
• władców karolińskich i saskich: Pepina Małego, Karola Wielkiego, Ludwika Pobożnego, Lotara, Karola Łysego, Ludwika Niemieckiego, Karola Grubego, Arnulfa, Ludwika Dziecięcia, Konrada I, Henryka I, Ottona I, Ottona II i Ottona III,
• cesarzy oraz królów niemieckich: Fryderyka Rudobrodego, Fryderyka II, Rudolfa I Habsburga, Henryka VII, Karola IV, Wacława IV, Zygmunta, Albrechta II, Maksymiliana I oraz Karola V.

Portrety biblijnych proroków oraz władców – takich jak Abraham, Izrael, Juda, Mojżesz, Jozue, Gedeon, Jefta, Samson oraz Dawid – miały na celu ukazanie majestatu władzy religijnej. U góry fasady umieszczono herb Nysy z bóstwami morskimi, syrenami oraz trytonami, wzmacniając przekaz apoteozujący miasto. Zwieńczeniem całości był wizerunek Matki Bożej jako Królowej Nieba, z Dzieciątkiem Jezus na tronie, otoczoną przez postacie knechtów, symbolizujących władzę i prawo.

Nowy program ideowy wzbogacono o herby:

• dynastii Habsburgów (obecnie Cesarstwa Austrii) – zachowany do dziś,
• fundatora budowli, biskupa Jana Sistcha,
• kurii biskupiej we Wrocławiu,
• ówczesnego burmistrza miasta, Caspra Gebauera.

Oba poziomy dekoracji – renesansowa oraz barokowa – były ze sobą połączone w harmonijny sposób, prezentując wysoki poziom artystyczny, nie zachowały się jednak żadne informacje dotyczące ich autorów.

---

Oceń: Dom Wagi Miejskiej w Nysie

---