Kościół Świętego Krzyża w Nysie

---

Jerozolima jako centrum świata dla chrześcijan

Religijność w dawnych czasach w szczególny sposób manifestowała się poprzez miejsca związane z męką Jezusa oraz pragnienie dotarcia do Ziemi Świętej. W umysłach chrześcijan żyjących wieki temu istniało głębokie przekonanie, że serce świata znajduje się w Jerozolimie, a wszelkie wydarzenia w historii ludzkości znalazłyby swój epilog w tym świętym miejscu.

To przekonanie wywarło znaczny wpływ na rozwój pielgrzymek do tego miasta, organizowanie wypraw krzyżowych oraz zakładanie różnorodnych sanktuariów, które były inspirowane idealizowanymi wizjami Świętego Miasta. Kościół, pielgrzymi oraz zakony rycerskie były głównymi propagatorami tej idei, szerząc ją pośród wiernych.

Zakony rycerskie i ich tzw. kościoły jerozolimskie

Zakony duchowe oraz rycerskie, które mają swoje korzenie w Świętym Mieście, odegrały istotną rolę w powstawaniu tzw. kościołów jerozolimskich. Wśród nich wyróżniają się takie organizacje jak bożogrobcy i krzyżacy, które to fundowały lub inspirowały budowę świątyń dedykowanych św. Krzyżowi lub św. Grobowi. Te wyjątkowe miejsca kultu zachowywały w sobie charakterystyczne cechy zarówno ideowe, jak i realne związane z Jerozolimą.

Kościoły jerozolimskie często odwzorowywały miary oraz odległości typowe dla Jeryzolimy lub przynajmniej replikowały pewne skale długości. Ten sposób architektoniczny nie tylko nawiązywał do duchowych tradycji, ale również podkreślał znaczenie Ziemi Świętej w duchowości kościelnej.

Przykładem takiego obiektu sakralnego na Śląsku jest sanktuarium w Wambierzycach, które stanowi doskonały przykład realizacji koncepcji kościołów jerozolimskich. Jego architektura i wystrój są odzwierciedleniem historycznych związków ze Świętym Miastem, co przyciąga wciąż wielu pielgrzymów oraz miłośników historii.

Miara jerozolimska w Nysie

Reguła bożogrobców zobowiązywała ich zakon do oddawania szczególnej czci Grobowi Chrystusowemu oraz miejscom związanym z Jego męką. W tym celu opracowano liturgię, która była bezpośrednio powiązana z pasją Jezusa oraz Krzyżem Świętym. To właśnie idea budowy kościoła została zainicjowana przez zakonników tego zgromadzenia.

Od czasów średniowiecza, bożogrobcy przebywający w Nysie posiadali niezwykle dokładną wiedzę geograficzną na temat Ziemi Świętej. Zgromadzili także szczegółowe plany Jerozolimy, które były nieocenionym źródłem informacji dla ich działalności.

Ostatecznie podjęto decyzję o wzniesieniu kościoła wzdłuż trasy do Otmuchowa, niegdyś siedziby kasztelanii należącej do księstwa biskupiego. Przy realizacji tego przedsięwzięcia spełniono wymogi tzw. miary jerozolimskiej, co oznacza, że odległość pomiędzy nyskim ratuszem a kościołem była równoznaczna z odległością pomiędzy domem Piłata a miejscem ukrzyżowania Chrystusa w Jerozolimie.

Historia

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół, w przeszłości funkcjonowała drewniana kaplica z pustelnią, której historia sięga roku 1341. Już w średniowieczu to miejsce było celem pielgrzymek. W 1633 roku zniszczono ten budynek, a na jego miejscu rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, który został oficjalnie konsekrowany 14 kwietnia 1639 roku.

Finansowanie świątyni zapewnili mieszkańcy Nysy, a władze lokalne zobowiązały się do zapewnienia jej odpowiedniej opieki materialnej. Co roku, w Wielki Piątek, o godzinie dwunastej, do kościoła przybywała procesja z kościoła św. Jakuba, co stało się tradycją, która przetrwała do 1945 roku.

W wyniku huraganu, który miał miejsce w 1660 roku, wieżyczka kościelna doznała znacznych uszkodzeń, jednak została odbudowana osiemnaście lat później przez Jerzego Hoertlinga, mistrza ciesielskiego z Nysy. W 1692 roku kościół przeszedł kolejne zmiany – dodano dwie kaplice w charakterze transeptu oraz nową zakrystię.

Budynek przeszedł kilka renowacji w XIX wieku oraz na początku XXI wieku, co przyczyniło się do jego obecnego wyglądu i stanu zachowania.

Architektura

Architektura Kościoła Świętego Krzyża w Nysie jest złożona i trudna do jednoznacznej klasyfikacji. Obiekt najczęściej określany jest jako późnorenesansowy, przy jednoczesnym zauważeniu wpływów gotyckich oraz barokowych dodatków, które wzbogacają jego wygląd.

Budowla ma salową strukturę i składa się z trzech przęseł, z trójbocznym zakończeniem od strony wschodniej, gdzie zlokalizowana jest sześcioboczna zakrystia. Zewnętrzna część kościoła jest opięta skarpami o jednolitym uskoku, a w wolnych przestrzeniach między nimi umieszczono kaplice oraz zakrystię.

Okna świątyni są zamknięte w formie półkolistej, z widocznymi rozglifieniami, natomiast w kaplicach oraz zakrystii przybierają owalny kształt. Frontowa fasada kościoła zdobiona jest podwójnym krzyżem bożogrobców, co stanowi istotny symbol związany z zakonem.

Wnętrze kościoła posiada sklepienia kolebkowe uzupełnione o lunety. W kaplicach znaleźć można lunety i plafony, które są wkomponowane w profilowane listwy stiukowe. Zakrystia z kolei charakteryzuje się sklepieniem klasztornym z lunetami, co dodaje całości majestatu.

Muzyczny chór, reprezentujący styl renesansowy, jest murowany i ma prosty parapet. Jego sklepienie jest podparte na dwóch kanelowanych kolumnach, na których opierają się trzy arkady: skrajne mają formę półkolistą, a środkowa jest spłaszczona. W części północnej umiejscowiona jest empora z cylindryczną klatką schodową, której kręcone kamienne stopnie nadają jej wyjątkowy charakter.

Wschodnia część kościoła zawiera dwie kwadratowe kaplice, natomiast od zachodu znajduje się otwarty portyk. Wejście do zakrystii zdobi kamienny portal prostokątny, sfazowany, co podkreśla dbałość o detale w architekturze tej znaczącej świątyni.

---

Oceń: Kościół Świętego Krzyża w Nysie

---