Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Nysie

---

Historia

Powstanie świątyni związane jest z działalnością bożogrobców, którzy już na przełomie XII i XIII wieku zostali sprowadzeni do Nysy z Miechowa, który to znajduje się w pobliżu Krakowa. W roku 1346 zakonnicy ci postawili na Starym Mieście zespół klasztorno-szpitalny, zlokalizowany przy kościele Maria in Rosis (Matki Boskiej Różańcowej). Niestety, pożar tej siedziby w czasie walk z husytami zmusił ich do przeniesienia do klasztoru przy Rynku Solnym. Tam zbudowali w XV wieku kościół św. Krzyża.

Świątynia ta jednak w 1622 roku została zabrana przez biskupa Karola Habsburga i przekazana jezuitom, którzy przybyli do Nysy. Bożogrobcy otrzymali w zamian teren przy ówczesnych murach miejskich, w pobliżu ulic św. Piotra i Brackiej. W tym miejscu znajdował się opuszczony gotycki kościół franciszkanów pod wezwaniem św. Piotra, który od 1513 roku systematycznie popadał w ruinę i został zniszczony po roku 1596.

Po wojnie trzydziestoletniej zakon bożogrobców przeżywał trudne czasy, lecz na przełomie XVII i XVIII wieku zaczynał stopniowo odzyskiwać swoją świetność. Kluczową rolę odegrał w tym biskup Ludwik Franciszek von Neuburg, który dysponował specjalnymi cesarskimi funduszami przeznaczonymi na wsparcie kościoła katolickiego w regionie Śląska. Środki te pochodziły z rekompensaty, jaką otrzymali katolicy za 122 kościoły, które oddano protestantom w ramach traktatu z Altranstädt, zawartego w 1706 roku.

Dzięki biskupowi w latach 1708-1713 zbudowano nowy gmach klasztorny. Następnie nieopodal pozostałości po starym kościele bożogrobcy wznieśli w latach 1720-1727 obecny budynek świątyni. Projektował go Michał Klein, pochodzący z Węgier, a po 1725 roku prace kontynuował Feliks Antoni Hammerschmidt. Kościół przylegał bezpośrednio do miejskich murów obronnych, które kończyły ulicę Bracką. Jego dwie wysokie wieże były widocznym punktem w miejskiej panoramie.

Po sekularyzacji w 1810 roku kościół przez krótki czas funkcjonował jako fabryka mydła. W XIX wieku w klasztorze urządzono szpital, a w latach 1949–1997 był on siedzibą Wyższego Seminarium Duchownego. Obecnie znajduje się tu Diecezjalne Gimnazjum i Liceum Humanistyczne oraz Diecezjalny Dom Formacyjny.

Kościół przeszedł renowację w latach 1834-1835 oraz 1929-1930. Mimo zniszczeń, które przyniósł pożar Nysy w 1945 roku, wówczas jedynie szyby i ramy okienne uległy zniszczeniu, a ślady po rozpryskujących się kroplach roztopionego ołowiu są do dnia dzisiejszego widoczne na ławkach.

W okresie PRL świątynia pełniła rolę kościoła seminaryjnego, natomiast od 2 sierpnia 1999 roku jest kościołem głównym nowo utworzonej parafii świętych Apostołów Piotra i Pawła, która została wydzielona z parafii św. Jakuba.

Architektura i wystrój wnętrza

Ten barokowy kościół wyróżnia się trójprzęsłową konstrukcją i jest orientowany. Zbudowany z dachem dwuspadowym nad korpusem, a nad prezbiterium znajduje się wielopołaciowe pokrycie. Usytuowany w ciągu zabudowań ulicy Brackiej, architektura kościoła czerpie inspiracje z budowli św. Mikołaja znajdującego się na Małej Stronie w Pradze. Pozwólmy sobie zacytować Pawła Jasienicę, który w 1948 roku opisał ten kościół jako bliskiego krewnego obiektów krakowskich, warszawskich oraz wileńskich. W ołtarzu głównym dostrzegamy „Polnische Muttergott” lub „die Schwarze Madonna”, co w istocie oznacza Częstochowską, co sprawia, że jest to przykład swojszczyzny na Śląsku.

Na elewacji zachodniej kościoła, którą charakteryzuje trójdzielny układ, widoczne są podziały pilastrowe. Środkowe pole jest delikatnie wysunięte, a całość zwieńczona jest przyczółkiem z esownicami oraz podwójnym krzyżem bożogrobców. Po obu stronach znajdują się dwie czterokondygnacyjne wieże, które są zakończone hełmami w formie baniastych latarni. Architektoniczna dynamika tej elewacji jest zbliżona do fasad kościołów jezuickich.

Z kolei fasada południowa emanuje spokojem, a jej pałacowy charakter w pięciu osiach czyni ją dwustrefową, gdzie dolna część jest boniowana, a górna zdobiona pilastrami. Znajdziemy tu także dwa portale: główny, w centralnym przęśle, z kompozytowymi kolumnami, na których oparty jest balkon z ozdobną balustradą, oraz drugi portal w przęśle wschodnim, otoczony pilastrami. Na zworniku nadproża umieszczono kartusz herbowy z symbolem bożogrobców.

Przed świątynią stoi również Fontanna Trytona oraz pomnik św. Jana Nepomucena z 1737 roku, który uzupełnia architekturę tego uroczego miejsca. Wnętrze kościoła jest utrzymane w emporowo-halowym układzie, z dwoma rzędami kaplic i empor, a całość nakryta jest sklepieniami żaglastymi na gurtach. Pary kompozytowych pilastrów podtrzymują wydatne belkowanie.

Kościół zachwyca bogatym wystrojem w późnym barokowym stylu, wzbogaconym elementami rokokowymi oraz klasycystycznymi, co czyni go „perłą Śląskiego Rzymu”. W zachowanym w prawie nienaruszonym stanie przyciąga uwagę całe XVIII-wieczne wyposażenie, w tym ołtarze, ambonę i cenne malowidła. Sklepienia zdobią polichromie iluzjonistyczne wykonane na zlecenie prepozyta Eliasza Close, uznawane za arcydzieło sztuki późnego baroku, namalowane w 1730 roku przez braci Tomasza Krzysztofa i Feliksa Antoniego Schefflerów, którzy przybyli do Nysy z Monachium.

Warte zwrócenia uwagi są sztuki malarskie, które czerpią inspiracje głównie od Cosmy Damiana Asama. Iluzjonistyczne formy malowideł mają za zadanie przełamywać granice rzeczywistości i fantazji, wprowadzając widza w stany głębokich przeżyć religijnych. Prezentowane freski nie tylko oddają estetykę, ale również wyrażają wielkie idee filozoficzne poprzez symbole i alegorie.

Prezbiterium, oddzielone od nawy gurtami oraz przyściennymi kolumnami, nosi na wysokich cokołach medaliony z popiersiami Piotra i Pawła, a całość obrazu wieńczą figury aniołów. Ołtarz główny, pochodzący z 1730 roku, wykonany z marmuru i drewna lipowego, zniewala bogactwem detali. Na mensie znajdziemy rokokowe tabernakulum, a po jego bokach relikwiarze. W retabulum widnieje dzieło przedstawiające apostołów Piotra i Pawła, nad którymi unosi się postać Chrystusa z Krzyżem.

Na koniec, warto wspomnieć, że freski, jako wielki element wnętrza, są nie tylko artystycznym wyrazem, ale też ilustracją filozoficznych rozważań nad Pismem Świętym i historią zbawienia. To właśnie te dzieła tworzą atmosferę głębokiego doświadczenia duchowego w tym wyjątkowym miejscu kultu.

---

Oceń: Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Nysie

---