Bazylika św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie

---

Historia i legendy

Legenda, spisana przez Mikołaja Titzmanna, proboszcza parafii św. Jakuba na końcu XVI wieku, opisuje, że w miejscu obecnego kościoła istniał kiedyś ośrodek kultu pogańskiego. W okolicach roku 1000, zamożny mieszkaniec Nysy, Jakub, wraz ze swoją małżonką Agnieszką, postanowili zbudować drewniany kościół. To właśnie im nadano wezwanie świątyni, nawiązując do patronów fundatorów. Zdaniem tradycji, w tamtym miejscu mogła znajdować się także drewniana kaplica, powstała w drugiej połowie X wieku, która została usunięta, by ustąpić miejsca nowej budowli.

Faktem historycznym jest, że pierwszy murowany kościół w tym miejscu zbudował biskup wrocławski Jarosław Piast, kontynuując prace swojego poprzednika, Żyrosława II. W 1195 roku rozpoczęto budowę fundamentów, a po trzech latach kościół był już gotowy do konsekrowania. Świadczy to o znaczeniu osady, gdyż takie obiekty były wznoszone jedynie w większych miejscowościach, gdzie istniały rozbudowane społeczności. Romańska budowla miała być centralnym punktem nowo utworzonej parafii, która obejmowała teren znany później jako Nowe Miasto, dzisiejsze Śródmieście. Choć w sąsiednim Starym Mieście (obecne okolice ulic Słowackiego i Mariackiej) mógł już funkcjonować kościół św. Jana.

Wiosną 1241 roku, świątynia św. Jakuba i Agnieszki została zniszczona podczas najazdu tatarskiego. Podziemia dzisiejszej budowli kryją pozostałości ław fundamentowych i filarów pierwotnej romańskiej konstrukcji, które można było zobaczyć po powodzi w 1938 roku – zajmowały one około jednej trzeciej dzisiejszego gmachu. W 1249 roku, ponownie zniszczone przez walki między Bolesławem Rogatką a Henrykiem III, miasto spłonęło. W okolicach połowy XIII wieku po raz kolejny zrujnowany obiekt przeszedł przebudowę na drugą romańską świątynię, która przetrwała blisko 150 lat, mimo zniszczeń dokonanych w 1285 roku przez wojska Henryka IV Probusa.

Pod koniec XIV wieku kościół znalazł się w trudnym stanie, grożąc zawaleniem, co zmusiło do rozbiórki jego wschodniej części. Prace budowlane obecnej świątyni przeprowadzono w dwóch fazach. Pierwsza, przed 1392 rokiem, dotyczyła budowy prezbiterium z ambitem, sfinansowanej przez biskupa Wacława Piasta. Hierarcha miał na celu stworzenie reprezentacyjnego kościoła dla księstwa nyskiego, który równocześnie miał spełniać funkcję świątyni pielgrzymkowej dla pątników korzystających z kluczowych szlaków pielgrzymkowych, takich jak trasa z Gniezna przez Bramę Morawską do Rzymu oraz z Krakowa na zachód Europy.

W krótkim czasie powstała sześcioprzęsłowa budowla, jednak w 1401 roku uległa ona pożarowi, który przeszedł przez większość miasta. Odbudowa była prowizoryczna, a kościół przetrwał w stanie ruin do 1424 roku. Problemy finansowe wynikłe z kataklizmów, w tym epidemii z 1413 roku, utrudniły dalszą renowację, tocząc walkę o fundusze. Mimo tego, biskup Wacław usprawnił tego typu działania, ogłaszając odpust oraz później wprowadzając specjalny podatek w 1416 roku.

Druga faza budowy miała miejsce w latach 1424-1430 i była związana z ambicją rajców nyskich, którzy zdecydowali się na finansowanie rozbudowy świątyni biskupiej. Zaangażowali do tego znanego architekta, Piotra Frankensteina (Piotra z Ząbkowic). Korzystając z pozostawionych fundamentów oraz zrujnowanej budowli, rozpoczęto wznoszenie obecnej gotyckiej bazyliki na wzór katedry gnieźnieńskiej, co jest wyraźnie dostrzegalne w poziomych przekrojach konstrukcji w Nysie i Gnieźnie.

Kościół przeszedł przez wiele pożarów oraz modernizacji, które nie zawsze były korzystne dla jego wyglądu. Mimo to, jego silny charakter zachował się do dziś. Po wielkim pożarze na początku 1542 roku, sklepienie nawy głównej zostało odbudowane w stylu gwiaździsto-sieciowym. W 1551 roku wprowadzono nową więźbę dachową oraz łupkowe pokrycie, a w 1553 roku dodano drewnianą nadbudowę szczytu fasady. Do lat pięćdziesiątych XVI wieku nastąpiła również przebudowa chóru organowego, sfinansowana przez biskupa Marcina Gerstmana.

Wokół kultu św. Jakuba krąży historia sięgająca czasów wojny trzydziestoletniej. 6 czerwca 1642 roku wojska szwedzkie oblegały Nysę, co doprowadziło do splądrowania i zniszczenia miasta. Podczas dramatycznych wydarzeń mieszkańcy zgromadzili się w kościele, modląc się o ratunek. Z nieba spadł niespodziewany deszcz, gasiąc pożary, co uznano za cud za przyczyną św. Jakuba. Od tej pory jego kult w Nysie wzrósł, a mieszkańcy obiecali organizować coroczną procesję ku jego czci.

W XVII i XVIII wieku wnętrze kościoła przeszedł radykalne przemiany barokowe, zaczynając w latach 1648–1650, gdy powstała kaplica zmarłych z fundacji Anny Gritzner, obecnie baptysterium. Ilość ołtarzy zredukowano z 43 do 23, a wiele gotyckich malowideł oraz rzeźb zostało usuniętych na rzecz porządkowania i dostosowywania wnętrza. W 1690 roku zbudowano tzw. małą zakrystię, a w latach 1677–1679 kardynał Friedrich von Hessen ufundował barokową kaplicę oraz okazały ołtarz główny, przedstawiający cud bardzo pomyślny dla Nysy w czasach wojny trzydziestoletniej.

Od 1650 do 1810 roku, kościół pełnił rolę świątyni dla biskupów wrocławskich, którzy rezydowali w Nysie. W tym okresie powstał tron biskupi, a przy bazylice działała kapituła kolegiacka, świadcząca o znaczeniu instytucji. Wraz z nią przetrwały bogato zdobione stalle dla kanoników. W 1741 roku kościół został poważnie uszkodzony w czasie wojen śląskich, jednak zdołano go podnieść z ruin. W 1752 roku dodano dwie symetryczne kaplice: Świętej Trójcy i Najświętszego Sakramentu.

Znaczne zniszczenia nastały w 1807 roku zapewne przez oblężenie Nysy, znajdującej się w krytycznym stanie przez całe XIX wieku, czekając na odbudowę. Ta zainicjowana w latach 1889-1895 zamieniła się w radykalną metamorfozę w stylu neogotyckim. Wprowadzono nowe sklepienie, tworząc wolne pola dla nowej dekoracji oraz usunięto barokowe polichromie ukazujące ideę zbawienia, a także zmieniono konstrukcję nośną dachu.

W 1938 roku, po powodzi przeprowadzono kolejne roboty renowacyjne, odkrywając fragmenty wcześniejszej świątyni. Przed drugą wojną światową zdecydowano o powrocie do pierwotnego stylu gotyckiego, redukując elementy nowsze i malując na biało. Wojna 21 marca 1945 roku przyniosła ogromne zniszczenia – spalił się dach, barokowy prospekt organowy oraz znacząca część wyposażenia. Resztę, co ostało się uratował ksiądz Karl Wawra, zabezpieczając je przed zniszczeniem.

Po wojnie odbudowa kościoła rozpoczęła się pod przewodnictwem ks. prałata Józefa Kądziołka i trwała do 1961 roku. Nowy projekt przygotowany przez architekta Feliksa Kanclerza, oraz zmiana konstrukcji dachu były kluczowe. Trwałe fundamenty, nowa wieża i ceramiczne pokrycie dachu były niezbędne, aby zapobiec przyszłym zniszczeniom. Prace zapoczątkowały cyclopedia regotyzacji, która doprowadziła do przywrócenia gotyckiego aspektu kościoła, która były reprezentowane przez zdjęcia tynku oraz ozdobne figury apostolskie.

Kościół został ponownie poświęcony przez kardynała Stefana Wyszyńskiego 15 sierpnia 1959 roku. W 2009 roku, w Uroczystość św. Jakuba podjęto decyzję nadania mu tytułu bazyliki papieskiej, której dokument podpisał papież Benedykt XVI w Watykanie. Ta decyzja została ogłoszona przez ordynariusza diecezji opolskiej, arcybiskupa Alfonsa Nossola. Tytuł ten ma znaczenie historyczne i honorowe, co czyni go jednym z najbardziej dostojnych w regionie.

W 2011 roku kościół został uznany przez Prezydenta RP za pomnik historii, co dodatkowo podkreśla jego kulturowe znaczenie oraz bogatą historię.

Architektura

Kościół św. Jakuba, dominujący w panoramie Nysy, zajmuje znaczącą pozycję wśród zabytkowych budowli tego miasta. Bryła architektoniczna tej świątyni wyróżnia się jednym z najbardziej stromych dachów w Europie o imponującej powierzchni 4 tysięcy metrów kwadratowych. Co więcej, w jego wnętrzu znajduje się żyrandol, który ma ponad osiemset lat i wisi bardzo nisko, tworząc niepowtarzalny klimat. Jest to drugi co do wielkości zabytkowy kościół w Polsce, tuż po gdańskiej bazylice mariackiej. Sklepienie oparte na wysokich, 27-metrowych filarach wytwarza przepiękny efekt przestrzenny, nadając wnętrzu monumentalny wygląd.

Nysa była siedzibą biskupów wrocławskich od czasu jej lokacji w 1223 roku. Przez 160 lat biskupi rezydowali w tej okolicy, co przyczyniło się do powstania okazałej świątyni. Lokalne władze zyskały wspaniałą reprezentacyjną budowlę, która ze względu na swoje rozmiary i znaczenie nazywana była przez mieszkańców katedrą, a od XVIII wieku także bazyliką.

Konstrukcja świątyni to obiekt halowy, posiadający dziewięć przęseł i trzy nawy o równej wysokości. Zbudowany jest z jasnoszarego piaskowca oraz różowej cegły, co nadaje mu charakterystyczny wygląd. Na zewnątrz można dostrzec uskokowe przypory, w które wkomponowane zostały niskie kaplice, powstałe w XV i XVI stuleciu. Duże, ostrołukowe okna z bogato zdobionymi maswerkami nadają budowli lekkości.

W górnej części szczytu zachodniego, zrekonstruowanego w 1957 roku, znajdują się dwie przypory oraz lizenami z ostrołukowymi blendami. Całość wieńczy dwuspadowy dach z wieżyczką sygnaturkową. Wnętrze kościoła skrywa niezwykłe sklepienia: nawa główna, stara zakrystia, boczne kaplice oraz kruchty nakryte są sklepieniem krzyżowo-żebrowym, natomiast chór muzyczny ma sklepienie gwiaździsto-sieciowe. Ambit jest trójdzielno-przeskokowy, a baptysterium kopulaste z sześcioboczną latarnią. W sklepieniach naw bocznych można dostrzec zworniki w postaci ludzkich głów.

Nawa główna prowadzi do zamkniętego trójbocznie prezbiterium, a nawy boczne finalizują sześcioboczne obejście. Do prezbiterium przylega stara zakrystia, użytkująca zamkniętą trójbocznie formę. Od północnego wschodu znajduje się ośmioboczne baptysterium. Główny trzon budynku otoczony jest wieńcem 16 gotyckich kaplic. Przy ósmym przęśle, w miejscu historycznych wejść, dodano dwie kaplice w stylu barokowym.

W kościele widać 24 potężne filary, co jest symboliczne, nawiązując do postaci św. Jakuba Starszego, jednego z dwunastu apostołów. Każdy filar podzielony jest w równych odstępach przez 12 kamiennych opasek, a pomiędzy nimi znajdują się 12 warstw cegieł. Od zachodu do korpusu jest dostawiona neogotycka kruchta, której szerokość odpowiada nawie głównej, a wykonana jest z wapienia francuskiego i jasnego piaskowca. Na osi trzeciego przęsła znajdują się dwie symetryczne kruchty, zbudowane od strony południowej i północnej.

Na zewnątrz, w południowo-zachodnim narożniku kościoła, można zobaczyć grupę Ukrzyżowania z 1729 roku. Mimo licznych modernizacji, obecny wygląd kościoła wydaje się jednorodny, ale część zachodnia różni się jednak od wschodniej pod względem formy obramowania okien oraz konstrukcji wsporników. Kaplice w części wschodniej zostały dodane później między skarpami, co sprawia, że zachodnia część kościoła uznawana jest za starszą, sięgającą okresu przed pożarem w 1401 roku.

Jednakże, nowe badania sugerują, że wschodnia część kościoła powstała wcześniej i to ona mogła być pierwotną świątynią biskupią. Brak charakterystycznego wieńca kaplic oraz obecność wielkiej zakrystii mogą świadczyć o tym. Od 1424 roku rada miejska finansowała dalszą budowę kościoła, co miało na celu przekształcenie świątyni w bardziej publiczny obiekt niż tylko biskupi, prowadząc do dalszego rozwoju, który trwał przez następne stulecia.

Dzwonnica

Obok wspaniałej świątyni, rozciąga się dzwonnica z bogatą historią. Jej budowę rozpoczęto w 1474 roku, a już w 1516 roku ukończono czwartą kondygnację, która została przykryta dachem. Początkowe plany zakładały, że wieża mogłaby osiągnąć imponującą wysokość od 100 do 120 metrów.

Do 1945 roku w dzwonnicy znajdowała się drewniana konstrukcja nośna, która podtrzymywała dzwony. W 1914 roku na terenie dzwonnicy można było usłyszeć osiem dzwonów, z których największy nosił imię „Święty Jakub”. Ten potężny dzwon ważył 8,2 tony i pochodził z XV wieku. Niestety, w 1945 roku dzwon stopił się podczas niszczycielskiego pożaru, a z jego resztek odlano dwa nowe dzwony.

W roku 2005, w pustym i wypalonym wnętrzu dzwonnicy, otwarto Skarbiec św. Jakuba, który stał się nie tylko wystawą cennych sprzętów liturgicznych, ale także przykładem znakomitych dzieł sztuki złotniczej, wykonanych przez utalentowanych nyskich złotników.

Więcej informacji na temat tej pięknej dzwonnicy można znaleźć w osobnym artykule: Dzwonnica przy bazylice św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie.

Kaplice boczne

W obrębie Bazyliki św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie szczególną uwagę przyciągają boczne kaplice, których bogata historia i architektura odzwierciedlają zmieniające się style przez wieki. Pośród nich wyróżnia się północna barokowa kaplica Trójcy Świętej, datowana na przełom XVII i XVIII wieku. Została stworzona według projektu Krzysztofa Tauscha, a jej sufit zdobi efektowna kopuła, której sztukaterie oraz polichromie wykonane przez Feliksa Antoniego Schefflera pochodzą z 1753 roku. Z tego samego okresu pochodzi również rokokowy ołtarz stworzony z marmuru przeworzeńskiego przez rzeźbiarza Antoniego Joerga. Warto również zwrócić uwagę na malowany witraż z motywem Świętej Rodziny.

W południowej części świątyni znajduje się barokowa kaplica Najświętszego Sakramentu z 1679 roku, w której zachował się fragment fresku, przypisywanego Antoniemu Schefflerowi. Na uwagę zasługują również szesnaście gotyckich bocznych kaplic, które stanowią cenny skarb architektoniczny. Wśród nich można wymienić:

• Kaplica Wniebowzięcia NPM, gdzie znajduje się obraz z dawnego barokowego ołtarza głównego, z widoczną w prawym dolnym rogu sceną przedstawiającą pożar miasta gaszony przez anioły oraz wizerunek św. Jakuba modlącego się do Trójcy Świętej za wstawiennictwem Matki Bożej o ratunek dla Nysy,
• Kaplica św. Jakuba z neogotyckim ołtarzem oraz fragmentem witraża z XIX wieku,
• Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej z zachowanym sklepieniem sieciowym datowanym na około 1550 rok. „Obraz Madonny Jasnogórskiej został namalowany z okazji Milenium chrztu Polski w 1966 roku”,
• Kaplica Bracka, w której znajduje się kamienny, polichromowany ołtarz w typie manierystycznym z 1612 roku, z centralnie umieszczoną rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem, a w predelli przedstawione sceny Zwiastowania i Pokłonu Pasterzy. Niezwykłe jest także renesansowe zwieńczenie kraty z 1609 roku,
• Kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej z XVI wieku, która przetrwała pożar z 1945 roku, zachowując swoje piękne, niemal nietknięte sklepienie sieciowe oraz witraż z XIX wieku,
• Kaplica Matki Boskiej Różańcowej z manierystycznym ołtarzem,
• Kaplica św. Jana Chrzciciela, której zwieńczenie datuje się na 1585 rok,
• Kaplica św. Krzyża,
• Kaplica Ogrójcowa,
• Kaplica świętych Apostołów Piotra i Pawła,
• Piąta kaplica, pełniąca funkcję mauzoleum biskupów, za którą kryją się postacie takie jak Kasper z Łagowa, Jakub Salza, Marcin Gertsmann, Jan Sicz oraz Baltazar z Promnicy,
• Kaplica-mauzoleum prepozyta katedry wrocławskiej Wincentego Hortensiusa.

Nie można również pominąć gotyckich portalów z połowy XV wieku, które zachowały się w Starej Zakrystii oraz w niektórych kaplicach, zdobionych bogatą ornamentacją, przeważnie o tematyce florystycznej.

Ołtarz główny

W miejscu, gdzie niegdyś stał neogotycki ołtarz główny, znany jako Ołtarz Wielki, w 1945 roku doszło do jego zniszczenia. Na jego pozostałości w prezbiterium wprowadzono drewniany tryptyk, który łączy elementy gotyckie i renesansowe, datowany na początek XVI wieku. Tryptyk ten, zwany Ołtarzem Pasyjnym, składa się z bogato rzeźbionych awersów oraz malowanych rewersów skrzydeł.

Po zakończeniu II wojny światowej, dzieło zostało odzyskane przez Polskę od władz czechosłowackich i przez jakiś czas przechowywane w Pszczynie. Ołtarz Pasyjny jest wyjątkowy, bowiem stanowi jedyny zachowany fragment spośród 43 oryginalnych ołtarzy kościoła św. Jakuba. W centralnej części ołtarza dostrzegamy rzeźbioną grupę przedstawiającą ukrzyżowanie. W tej scenie Jezus jest uwieczniony na krzyżu, z klęczącą u jego stóp Marią Magdaleną oraz Matką Bożą i św. Janem Ewangelistą znajdującymi się po jego bokach.

Na awersach skrzydeł tryptyku umieszczono cztery sceny związane z Męką Chrystusa: Modlitwa w Ogrójcu, Biczowanie, Cierniem Ukoronowanie oraz Ecce homo. Natomiast rewersy przedstawiają kolejne cztery wydarzenia związane z męką – Pojmanie, Sąd Piłata, Niesienie Krzyża oraz Ukrzyżowanie.

W dolnej części tryptyku (predella) ukazana jest scena upadku pod krzyżem, podczas gdy półkoliste zwieńczenie centralnej części charakteryzuje się bogatą dekoracją roślinną. Ciekawostką jest, iż dwukrotne powtórzenie motywu ukrzyżowania może sugerować, że ołtarz mógł być stworzony z dwóch osobnych dzieł artystycznych.

Rzeźby, obrazy, rzemiosło artystyczne, tablice pamiątkowe

Wnętrze Bazyliki św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie zachwyca bogactwem historycznym, w którym splatają się style gotycki, renesansowy i barokowy. Choć wyposażenie to nie jest szczególnie okazałe, z uwagi na zniszczenia, jakie miały miejsce w trakcie licznych wojen, zachowało się w niej wiele cennych dzieł sztuki sakralnej, które zasługują na uwagę.

Do najstarszych z nich należy posąg tzw. pięknej Madonny z Dzieciątkiem, który pochodzi z nieistniejącego już kościoła Maria in Rosis. Datowany na 1410 rok, jest on jednym z najcenniejszych przykładów rzeźby śląskiej.

Warto zwrócić uwagę także na późnogotycką figurę św. Anny Samotrzeciej, pochodzącą z około 1500 roku. Rzeźba przedstawia świętą, która trzyma na rękach zarówno Maryję, jak i Jezusa. W XVIII wieku figura została wzbogacona o srebrną oprawę, co podkreśla jej znaczenie i wartość artystyczną.

Kolejnym niezwykle interesującym dziełem jest obraz reprezentujący Maryję z Dzieciątkiem oraz Czternastu Świętych Wspomożycieli. Namalowany na desce przez Hansa Dürera w 1524 roku, został przypuszczalnie wykonany na zamówienie biskupa Jakuba Salzy. Obraz przedstawia maryjne objawienie w diecezji bamberskiej. Matka Boża, ukazana jako Królowa Nieba, błogosławi zgromadzonym wokół aniołom, trzymając na kolanach Dzieciątko Jezus, przy którym leży jabłko – symbol życia duchowego. W tle widoczny jest realistyczny krajobraz, a poniżej znajdują się postacie czternastu świętych, co tworzy sugestywne połączenie nieba i ziemi, typowe dla malarstwa renesansowego.

Inne ważne dzieło to obraz Męczeństwo św. Bartłomieja z początku XVII wieku, stworzony przez Michała Leopolda Willmana. Dzieło to, z dramatycznym ukazaniem akcji i perfekcyjną formą, nawiązuje częściowo do mitologii greckiej, przedstawiając temat inspirowany historią Marsjasza. Malarz wykorzystuje również tę kompozycję jako pretekst do ich studiów nad anatomią ludzkiego ciała.

Późnogotycka chrzcielnica z końca XV wieku wyróżnia się drewnianą boazerią ozdobioną barokowymi malowidłami, które przypisywane są Karolowi Dankwartowi. W obrębie prezbiterium zachowały się również cztery barokowe konfesjonały, które dodają temu miejscu szczególnego charakteru.

Wśród cennych dzieł kowalstwa artystycznego znajdują się także dekoracyjne, kute z żelaza kraty, reprezentujące style późnogotycki, renesansowy, manierystyczny oraz barokowy, które przyciągają wzrok swoim bogatym wystrojem.

Nie można zapomnieć także o pamiątkowej tablicy, wmurowanej w wnętrzu kościoła, jako ślad wizyty Zygmunta III Wazy w katedrze, co stanowi historyczny element tej wyjątkowej świątyni.

Sarkofagi, mauzolea, epitafia i relikwiarze

W historycznych murach nyskiej bazyliki spoczywa ośmiu biskupów wrocławskich, których imiona wciąż budzą szacunek i zainteresowanie. Wśród nich znajdują się Wacław Piast, Jan Sicza, Baltazar z Promnicy, Kaspra z Łagowa, Jakub Salza, Sebastian Rostock, Martin Gertsmann oraz Paweł Albert. Dodatkowo, w tym miejscy złożone jest serce biskupa Fryderyka von Hessen. Dzięki temu, świątynia ta posiada niezwykły zbiór rzeźby nagrobnej, którego datowanie sięga XV–XVIII wieku, obejmujący sarkofagi i epitafia nie tylko biskupów, ale również licznych duchownych, rycerzy, a także mieszczan.

Gotycka płyta nagrobna biskupa Wacława II legnickiego została w 1491 roku przetransportowana z Otmuchowa do nyskiej świątyni św. Jana Chrzciciela. W okresie 1663–1682 znajdowała się w kościele św. Mikołaja, żeby ostatecznie trafić do kościoła św. Jakuba. Podczas tych przemieszczeń, które związane były ze zmianami siedziby kapituły kolegiackiej, dokonano wielu modyfikacji. Obecna forma epitafium to marmurowa płyta, na której ukazany jest biskup w stroju pontyfikalnym, z pastorałem i mitrą. Dodatkowymi elementami są odlane z brązu figury świętych Piotra i Pawła, wizerunki psów eksponujących wierność, orłów symbolizujących cnoty oraz dziewięcioramienna gwiazda. Z tych zachowanych cech wyłania się obraz, według którego pierwotne epitafium mogło być unikatowe, gdyż było w całości odlane z brązu.

Renesansowy nagrobek biskupa Jakuba Salzy zdobi pokrywę tumby, prezentując płaskorzeźbioną, leżącą postać zmarłego, ubranego w szaty liturgiczne, umieszczoną na katafalku. Obok niej znajduje się portret Karola V oraz wizerunki trzech rycerzy, których tożsamość pozostaje nieznana, a także anioły z kadzielnicą i kropidłem, co odnosi się do tradycji egzekwii. Dodatkowo, na czołowej ścianie umieszczono portret biskupa w rokiecie, co odnosi się do stroju noszonego przez biskupów starostów Śląska.

Nieopodal, na nagrobku Baltazara z Promnicy, można zobaczyć leżącą figurę biskupa w odzieży duchownej, umiejscowioną pod baldachimem. Ta postać jest przedstawiana jako osoba śpiąca, co jest ukłonem w stronę włoskiej rzeźby sansowinowskiej. Ta koncepcja śmierci, przedstawiona jako sen, oznacza oczekiwanie na wieczne życie. Baldachim symbolizuje niebo, a obok niego znalazła miejsce figura lwa pożerającego kulę ziemską, co wprowadza eschatologiczny motyw ostatecznego zwycięstwa dobra nad złem.

Późnorenesansowe reliefowe epitafium Kaspra z Łagowa, zrealizowane w piaskowcu, przypisuje się prawdopodobnie Michałowi Kramerowi. Postać biskupa w stroju pontyfikalnym otaczają figury dwóch świętych Janów – Chrzciciela i Ewangelisty, a pomiędzy nimi stoi Chrystus Zmartwychwstały. W zwieńczeniu umieszczono herb biskupa, w którego centralnej części widnieje wizerunek Boga Ojca oraz alegorie Wiary i Sprawiedliwości.

Przyścienne epitafium Marcina Gertsmanna, także wykonane przez Michała Kramera, charakteryzuje się realistycznym popiersiem biskupa, wyrzeźbionym w czerwonym marmurze. W jego kaplicy-mauzoleum znajduje się ołtarz, w kierunku którego zwrócone są oczy zmarłego na rzeźbie nagrobkowej, co symbolizuje wieczystą adorację oraz duchową obecność i zbawienie. Renesansowy ołtarz ilustruje obecność Ostatniej Wieczerzy, Ukrzyżowania, Zmartwychwstania, a także przedstawienia czterech scen pasyjnych, w tym Modlitwy na Górze Oliwnej, Biczowania, Ecce Homo i Chrystusa niosącego krzyż, oraz figury Apostołów Piotra, Pawła i Jana.

Manierystyczne epitafium biskupa Jana Sicza powstało z kamienia oraz stiuku. W jego otoczeniu umiejscowione są figury św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, z wizerunkami św. Wawrzyńca i św. Jadwigi nad nimi. Emblemat biskupi oraz trzy sceny biblijne, dotyczące wiary w zmartwychwstanie i zbawienie – Przemienienie Pańskie, Wizja Ezechiela i Jonasz z rybą również związują się z tym epitafium. Ołtarz w kaplicy, konsekrowany w 1612 roku skupia się na motywach adoracji i obcowania świętych, przedstawiając sceny Zwiastowania, Pokłonu Pasterzy, Maryi z Dzieciątkiem w towarzystwie św. Katarzyny i św. Jadwigi, a także figury świętych – Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty, Henryka i Wincentego. W zwieńczeniu umieszczono rzeźbę pelikana karmiącego swoje pisklęta, co symbolizować ma ofiarę Krwi Chrystusa.

Epitafium biskupa Sebastiana Rostocka, ufundowane w 1674 roku przez prałata Jana Henryka Heymanna, składa się z portretu zmarłego w medalionie, insygniów hierarchicznych oraz putta z jego herbem, otoczonego rogami obfitości oraz tablicą z opisem jego zasług. W prezbiterium znajduje się kamienna tablica, pod którą złożono serce biskupa Fryderyka von Hessen, fundatora Wielkiego Ołtarza.

Zwłaszcza wyróżniającym się dziełem sztuki jest pomnik nagrobny Wincentego Hortensiusa, prepozyta katedry wrocławskiej (zm. 1555). Ten artystyczny kawałek przedstawia młodego boga Chronosa w postaci dziecka z klepsydrą i czaszką, leżącego w bramie zakończonej muszlą, co koncentruje się na motywach przemijania czasu i przejścia do innej rzeczywistości.

Epitafium nyskiego lekarza Jakuba Schorensiusa (zm. 1590), stworzone w manierystycznym stylu, inspirowane twórczością Corneliusa Florisa, zawieszone jest na filarze chóru mieszczańskiego. Prezentuje klęczące postacie zmarłego, jego żony Anny oraz dziecka, a także Drabinę Jakubową, wizerunek Boga Ojca oraz scenę Zmartwychwstania, z krzyżem pośród aniołów trzymających chustę i kielich, co symbolizuje Ofiarę Krwi Zbawiciela.

Renesansowe nagrobki w tym miejscu ukazują silne podobieństwo do wzorców wawelskich. W tym kościele znaleźć można również relikwiarz, przechowujący duszę błogosławionej Marii Luizy Merkert.

---

Oceń: Bazylika św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie

---